Τετάρτη 26 Σεπτεμβρίου 2012
Σαντορίνη: Θαλάσσιο πάρκο με υπογραφή Κουστό
Ακολουθήσαμε τον 30χρονο Πιερ-Υβ, γιο του
θρυλικού εξερευνητή Ζακ Κουστό,
στις επαφές με τους φορείς του νησιού, για τη δημιουργία μιας
προστατευόμενης θαλάσσιας ζώνης με πολλαπλά οφέλη για το περιβάλλον, την
τοπική οικονομία και τους αλιείς.
Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΣΙΡΟΥ | ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΒΟΣ
|
Η φασαρία στον κεντρικό δρόμο των Φηρών μόλις αφήνει να ακουστεί η φωνή ενός ανθρώπου που αγωνιά για την επιβίωσή του. Οι θάλασσές μας πεθαίνουν από την υπεραλίευση, μαζί και το επάγγελμά του, καθώς οι ψαριές συρρικνώνονται και η αγορά πλημμυρίζει από τους «μεγάλους». Την ίδια στιγμή, νιώθει σαν θηλιά τις πιστώσεις και τα δάνεια για πετρέλαια και επισκευές της «Φλώρας», του καϊκιού του. «Ξέρεις τι είναι να απλώνεις πέντε χιλιόμετρα δίχτυ και να μην πιάνεις ψάρι ούτε για να φας;»
Τα επίπεδα ιχθυομάζας στις Κυκλάδες είναι από τα χαμηλότερα σε όλη τη Μεσόγειο και παγκοσμίως, επιβεβαιώνουν έρευνες. Ο Πρέκας δεν είναι επιστήμονας, αλλά τη θάλασσα την ξέρει. Και θυμώνει με όλους: λαθραλιείς, ανεμότρατες, «αυτό το τσουνάμι του Αιγαίου» που γδέρνει έως και το βυθό, ιχθυοκαλλιέργειες και ψαραγορές, πολιτικούς, συμφέροντα, ξένους, ερασιτέχνες (1.700 μόνο στη Σαντορίνη) που ξανοίγονται με επαγγελματικά εργαλεία και GPS για να πιάσουν ό,τι κινείται. Ακόμη και με τα δελφίνια που τρώνε τα ψάρια…
«Και γιατί, αφού τα πράγματα πάνε κατά διαόλου, να μη γίνει ένα θαλάσσιο καταφύγιο στη Σαντορίνη;» η απορία. «Καλό ακούγεται. Αλλά, επειδή στην Ελλάδα ζούμε, το μυαλό μου πάει στη βρωμιά. Μην ανοίξουμε μαγαζάκι στις σχολές δυτών, εμείς οι ψαράδες δεν ζυγώνουμε κι εκείνοι αρχίσουν τα ψαροντούφεκα… Στην Ισπανία πιάνουν παράνομο ψαροντουφεκά και κατάσχουν το σκάφος επιτόπου. Εδώ, στο λιμεναρχείο, ούτε σκάφος δεν έχουμε. Ποιος θα τον κυνηγήσει τον παράνομο, εγώ, να με βρουν σε κανένα ξερονήσι με το καΐκι μου σπασμένο; Ναι, λοιπόν, να φτιάξουμε μαιευτήριο, να γεννάνε τα ψαράκια… Οχι ένα, τέσσερα, να κυκλώσουμε το νησί. Αλλά θα γίνει σωστά;»
Με τα ερωτήματα να αιωρούνται, φτάνουμε στο δημαρχείο, για συνάντηση με τον δήμαρχο Νίκο Ζώρζο και τον Πιερ-Υβ Κουστό, τον 30χρονο γιο του θρυλικού εξερευνητή και ιδρυτή του μη κερδοσκοπικού οργανισμού θαλάσσιας προστασίας Cousteau Divers. Ζητούμενο είναι η κατ' αρχήν συμφωνία για τη δημιουργία προστατευόμενης ζώνης στη Σαντορίνη. Εκτός από φορείς του νησιού, είναι παρόντες επιστήμονες όπως ο ωκεανογράφος - βιολόγος Πέτρος Νικολαΐδης και ο δρ Βιολογίας Μανέλ Γκάθο, ο οποίος μεταφέρει την εμπειρία του από ένα επιτυχημένο θαλάσσιο πάρκο της Ισπανίας: στις νήσους Μέντες, σε ένα τετρ. χλμ. «μηδενικής αλιείας» η θαλάσσια ζωή αφθονεί, ο καταδυτικός τουρισμός γνωρίζει δόξες με 66.000 καταδύσεις τη σεζόν, οι ψαράδες επωφελούνται από τη διασπορά αλιευμάτων και η τοπική κοινωνία κερδίζει κάθε χρόνο 10 εκατ. ευρώ, εικοσαπλάσια από τα εισοδήματα που αποφέρει η αλιεία. Εύκολα μπορεί κάποιος να φανταστεί πόσες φορές περισσότερα θα είχε να κερδίσει ένας προορισμός παγκόσμιας κλάσης, όπως η Σαντορίνη. Οταν μία εξόρμηση με μπουκάλες στοιχίζει έως και 90 ευρώ κατ' άτομο, εύκολα αντιλαμβάνεται κάποιος για τι οικονομικά μεγέθη μιλάμε, πολλαπλασιάζοντας επί εκατοντάδες χιλιάδες, στο χρονικό πλαίσιο μιας σεζόν που αρχίζει από τον Απρίλιο και λήγει τέλη Οκτωβρίου.
Επί τέσσερις ώρες πίσω από την κλειστή πόρτα του δημαρχιακού γραφείου, δύο διαφορετικοί κόσμοι προσπαθούν να έρθουν πιο κοντά. Ο ένας εκπροσωπείται από τον συνδικαλιστή ψαρά, που ζητεί χειροπιαστές εγγυήσεις. Ο άλλος, από τον διάσημο Γάλλο, ο οποίος καλείται να πείσει για τις καλές προθέσεις του. Σε ρόλο μεσολαβητή η δημοτική αρχή, η οποία διαβλέπει ότι σε καιρό κρίσης το τουριστικό προϊόν της Σαντορίνης κινδυνεύει με υποτίμηση: πολλές αιτήσεις αδειών για σουβλατζίδικα, πέφτουν οι τιμές των δωματίων, στο απροχώρητο φτάνει η κατάσταση με τους επισκέπτες από τα κρουαζιερόπλοια (μέχρι και 23.000 διερχόμενοι σε έξι ώρες μετρήθηκαν πέρυσι!), που προκαλούν φόρτιση στο νησί, ταλαιπωρούνται και το δυσφημούν, για ν' αφήσουν τελικά 20 με 30 ευρώ έκαστος… «Το θέλουμε το θαλάσσιο πάρκο», λέει ο κ. Ζώρζος. «Προφανείς λόγοι είναι η προστασία του οικοσυστήματος και, βεβαίως, η ενίσχυση του εναλλακτικού και δη ποιοτικού τουρισμού. Απαραίτητη προϋπόθεση, όμως, είναι να συμφωνήσουν οι ψαράδες. Να καταλάβουν τη σημασία του εγχειρήματος και το πώς μπορούν να κερδίσουν από την επιτυχία του».
Κατά βάθος, Κουστό και Πρέκας το ίδιο επιθυμούν: μια θάλασσα υγιή, που να δίνει ψωμί στους ντόπιους και απόλαυση στους επισκέπτες. Ομως, χωρίς τη συνεργασία όλων, το εγχείρημα είναι καταδικασμένο. Οταν τελικά η πόρτα ανοίγει, τα πρόσωπα είναι συγκρατημένα αισιόδοξα. Ο Κουστό παίρνει την κάμερα και ζητεί από τον δήμαρχο και τον ψαρά να πουν λίγα λόγια υπέρ του θαλάσσιου καταφυγίου, για το site του, όπου εδώ και καιρό συγκεντρώνει υπογραφές υπέρ του σκοπού...
Ο ΠΙΕΡ ΚΑΙ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΥ
|
«Η κεντρική ιδέα είναι να προστατεύεις τα ψάρια, για να έχεις περισσότερα. Το οικονομικό όφελος θα προέλθει όχι μόνο από τις καταδύσεις, αλλά και από τις υποβρύχιες περιηγήσεις με αναπνευστήρα, το καγιάκ, τις ξεναγήσεις με βάρκες γυάλινου πυθμένα και, φυσικά, από το ψάρεμα στις γύρω περιοχές», λέει ο Πιερ, που παρομοιάζει το βυθό της Σαντορίνης με μια εκπληκτική σκηνή θεάτρου που της λείπει η ζωή. «Εχει ηφαιστειογενείς σχηματισμούς, υποβρύχιες σπηλιές και σχισμάδες, ένα σκηνικό μοναδικό. Αλλά, πού είναι οι ηθοποιοί; Πού είναι τα ψάρια; Εχουν χαθεί…»
Ο Κουστό, ο οποίος εχρίσθη το 2011 πρέσβης Καλής Θέλησης της IUCN (Διεθνής Ενωση Προστασίας της Φύσης), μπαίνει στον… αυτόματο όταν μιλάει για τα θετικά των θαλάσσιων καταφυγίων. Αυτήν τη φορά, απευθύνεται σε μια χώρα που βιώνει βαθιά κρίση και έχει, μοιραία, άλλες προτεραιότητες. «Δεν ζω εδώ, δεν γνωρίζω τι περνάτε. Ακούω ιστορίες, βλέπω ειδήσεις, διαβάζω εφημερίδες… Δεν δικαιούμαι να μιλάω για τα προβλήματά σας. Απλώς, έρχομαι με ένα μήνυμα θετικό, με μία πρόταση που μπορεί να έχει χειροπιαστά αποτελέσματα και να δώσει ελπίδα για το μέλλον. Είμαι σίγουρος ότι ειδικά η Ελλάδα, και η Σαντορίνη, μέσα στην απελπισία της κρίσης, μπορεί να κάνει ένα βήμα μπροστά και να δώσει παράδειγμα γενναιότητας και ελπίδας».
Το σημαντικό για τον Κουστό είναι να καταστήσει σαφές πως το θαλάσσιο πάρκο δεν είναι «δικό του» σχέδιο, αλλά ανήκει στους κατοίκους του νησιού. «Εμείς, ως οργανισμός, φέρνουμε ειδικούς, εκπονούμε μελέτες, βοηθάμε στην οργάνωση και τη συγκέντρωση πόρων έως ότου η προστατευόμενη ζώνη νομοθετηθεί. Το κάνουμε γιατί πιστεύουμε ότι τέτοιες, τοπικού χαρακτήρα πρωτοβουλίες, που ξεκινούν από τη βάση και όχι με αποφάσεις της κεντρικής εξουσίας, μπορούν να κάνουν τη διαφορά».
ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΕΝΑ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΑΡΚΟ
Ερευνα σε 124 θαλάσσια καταφύγια σε 29 χώρες έδειξε κατά μέσον όρο 21% αυξημένη βιοποικιλότητα, 28% μέσο μέγεθος των οργανισμών, 166% πυκνότητα ατόμων ανά κυβικό μέτρο και 446% βιομάζα (κιλά ανά εκτάριο). Παντού αυτά μεταφράζονται σε αυξημένο εισόδημα για την τοπική κοινωνία. Γιατί τότε η ιδέα δεν είναι πιο διαδεδομένη; Το πρόβλημα -όχι μόνο στη χώρα μας- είναι ότι τα θαλάσσια οικοσυστήματα κατά κανόνα παραδίδονται στον μονοδιάστατο και, από ένα σημείο και μετά, ανελέητο ανταγωνισμό της αλιείας. Επιπλέον, το ελληνικό παράδειγμα του πάρκου της Αλοννήσου δεν είναι το πλέον επιτυχημένο, ώστε να βρει μιμητές. Είκοσι χρόνια πριν, όταν ξεκινούσε το εγχείρημα, «μόνο ξύλο δεν έπεφτε» με την τοπική κοινωνία, μου είχαν πει οι Παναγιώτης Δενδρινός και Βαγγέλης Παράβας της ΜΟm, της οργάνωσης για την προστασία της μεσογειακής φώκιας. Ιδρύθηκε φορέας, εισέρρευσαν χρήματα ευρωπαϊκά, οργανώθηκε σύστημα φύλαξης, οι ντόπιοι αγκάλιασαν την προσπάθεια, αλλά θεαματικά αποτελέσματα δεν ήρθαν, ούτε σε περιβαλλοντικό ούτε σε κοινωνικό - οικονομικό επίπεδο. Η περιοχή δε είναι τόσο μεγάλη (κάπου 2.200 τετραγωνικά χιλιόμετρα) που η αποτελεσματική φύλαξή της χωρίς τέλεια οργάνωση και αυτοχρηματοδότηση είναι πρακτικά αδύνατη. «Εχεις σκάφη χωρίς να διασφαλίσεις χρήματα για καύσιμα, έχεις φύλακες χωρίς αρμοδιότητες να ρίχνουν πρόστιμα, έχεις περιοχή απαγόρευσης του ψαρέματος (τα 438 τετραγωνικά χλμ. στη νήσο Πιπέρι), αλλά όχι τρόπο να εμποδίσεις τον πρώτο επιτήδειο που θα ψαρέψει λάθρα, λείπουν οι συνέργειες. Μια μεσοβέζικη κατάσταση, με το θαλάσσιο πάρκο να αποδίδει το 30% των δυνατοτήτων του. Λίγο να χαλαρώσεις, μπορεί να γκρεμιστεί η προσπάθεια ετών».
Αυτά είναι λάθη που πρέπει να αποφευχθούν στη Σαντορίνη - και ο Κουστό με τους συνεργάτες του το γνωρίζουν. «Το εγχείρημα ενός θαλάσσιου πάρκου είναι πολύ δαπανηρό, ώστε κάποιος να το χρηματοδοτεί εφ' όρου ζωής», λέει. «Οσο πιο μεγάλο είναι, τόσο πιο δύσκολα προστατεύεται. Καλύτερα να ξεκινάς από κάτι μικρό, να αποκομίζεις τα οφέλη, να προχωράς παρακάτω. Οι θαλάσσιες προστατευόμενες ζώνες είναι μια επιχείρηση που μπορεί να αποφέρει κέρδη σε όλους τους εμπλεκομένους. Aρκεί να επιλέξεις την κατάλληλη περιοχή, να βρεις τη χρυσή τομή ανάμεσα στην προοπτική αναγέννησης της θαλάσσιας ζωής και την τουριστική ανάπτυξη», επισημαίνει.
Και τι μπορεί να εγγυηθεί την επιτυχία; «Τίποτα! Είμαστε εδώ με τις προτάσεις μας, με τους ειδικούς, με τους ανθρώπους της Σαντορίνης, υποσχόμαστε να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας, ελπίζουμε... Αλλά, στο τέλος της ημέρας, δεν υπάρχουν εγγυήσεις». Υπάρχει μόνο η βεβαιότητα πως η Σαντορίνη μπορεί να γίνει πρωτοπόρος στις Κυκλάδες και να αποδείξει ότι οι έξυπνες λύσεις είναι πιο επικερδείς για την κοινωνία από τις απελπισμένες, όπως το ψάρεμα με δυναμίτη.
ΚΑΤΑΔΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΝΤΕΡΑ
Η επόμενη μέρα ξεκινά με κέφι - ο Πιερ, οι επιστήμονες, οι φίλοι του από το Navy's Waterworld Dive Centre στο Καμάρι ξεκινούν για κατάδυση στην παραλία του Ακρωτηρίου, στην Καλντέρα, σε μια από τις τοποθεσίες που προτείνουν οι αλιείς για πάρκο. Θα φτάσουν τα 25 - 30 μέτρα βάθος. Περιμένοντας στην παραλία την παρέα να επιστρέψει, κουβεντιάζω με τον Πέτρο Νικολαΐδη, επαγγελματία δύτη, που είχε θητεύσει και στο θρυλικό «Καλυψώ» σε αποστολές με τον πατέρα Κουστό. Μου μιλάει για γύλους και κατσούλες και λιβάδια ποσειδωνίας, για υποβρύχια ναυάγια και ίχνη προϊστορικών οικισμών που είχαν ζωή τότε που η στάθμη της θάλασσας ήταν τόσο χαμηλά που μπορούσες να περπατήσεις από την Πάρο ώς τη Νάξο, για το πώς η υψηλή διατροφική αξία των ψαριών και το φυσικό όριο της θάλασσας έπαιξαν το ρόλο τους στο ν' αναπτύσσουν τα νησιά μοναδικούς πολιτισμούς… Και για το πώς το Αιγαίο κρύβει τέτοιο πλούτο, που μπορεί να εξελιχθεί στα δικά μας Γκαλάπαγκος, ένα μοναδικό στον κόσμο κέντρο έρευνας, αναψυχής, θαλάσσιας ζωής. «Αν το αξιοποιήσουμε σωστά, σε πέντε χρόνια μπορεί να έχουμε βγει από την κρίση… και να τρώμε κι εμείς κάνα ψαράκι».
Η εξόρμηση αποκαλύπτει «ένα τυπικό μεσογειακό θαλάσσιο οικοσύστημα με πολλά είδη ζωής, ποσειδωνία, σφουγγάρια, αχινούς, εξαιρετικό από καταδυτική άποψη, κοντά στην ακτή, με καθαρά νερά, ορατότητα 20 μέτρων και πολλά «αξιοθέατα» σε μια διαδρομή 40 μόλις λεπτών», λέει ο δρ Γκάθο. Η ομάδα είδε ροφούς, λούτσους, κωλοχτύπες, έναν σπάνιο «μπλε» αστακό, σαργούς και κτενοφόρα, αυτά τα ζελατινώδη ασπόνδυλα πλάσματα της θάλασσας που αποτελούν δείκτη υγείας του οικοσυστήματος. «Είναι εμπειρία να κάνεις κατάδυση με τον Κουστό», λέει ο Ραΐντ, συριακής καταγωγής, master diver στη σχολή. Tι εννοεί; «Εχει στυλ, ρε παιδί μου… Το πώς κινείται κάτω απ' το νερό… Σαν να είναι στο στοιχείο του».
Η επίσκεψη στη Σαντορίνη αποδείχτηκε… τυχερή. Δύο μέρες μετά, ο Πιερ έλαβε απάντηση από το Ιδρυμα Νιάρχου, το οποίο ενέκρινε δωρεά για την ανάπτυξη της θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής. «Τα σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη από το πρόγραμμα και, ταυτόχρονα, η ενίσχυση της τοπικής οικονομίας μέσω της προσέλκυσης ακόμα μεγαλύτερου αριθμού επισκεπτών σε ένα νησί ήδη γνωστό για τη φυσική του ομορφιά, ήταν μερικοί από τους λόγους που μας οδήγησαν σε αυτήν τη συνεργασία», μου γράφουν. «Σε μια κρίσιμη χρονική συγκυρία, και παρά το γεγονός ότι η προσοχή μας στρέφεται κυρίως σε προγράμματα ανακούφισης όσων έχουν εντονότερα πληγεί από την κρίση, προσπάθειες οι οποίες συμβάλλουν στη δημιουργία καλύτερων προϋποθέσεων για το μέλλον είναι σημαντικές και αξίζουν την υποστήριξή μας». Το mail μού φέρνει στο μυαλό μια κουβέντα του Πέτρου Νικολαΐδη. «Η διαφορά στην πρωτοβουλία του Κουστό για το θαλάσσιο πάρκο στη Σαντορίνη είναι ότι έχει ένα όνομα γνωστό σε όλο τον κόσμο, μπορεί να κινήσει νήματα, να κάνει τη διαφορά. Αν τα έλεγα π.χ. εγώ, ποιος θα με άκουγε…»
ΠΟΥ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΤΟ ΠΑΡΚΟ;
Η αρχική πρόταση συντάχθηκε με τη συνδρομή του Ισπανού υδροβιολόγου του National Geographic Society Ενρικ Σαλά, ενός από τους πιο δραστήριους υπέρμαχους των προστατευόμενων θαλάσσιων ζωνών στον κόσμο, και της Συλβέν Γιακουμή, του Τμήματος Θαλάσσιων Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, η οποία, στο πλαίσιο του διδακτορικού της, είχε πραγματοποιήσει δειγματοληψίες περιμετρικά του νησιού, ανά διαστήματα 5 χιλιομέτρων. Μεταξύ των 27 ειδών ψαριών που εντοπίστηκαν, οι ανώτεροι θηρευτές όπως ο μεσογειακός ροφός αποτελούσαν αμελητέα ποσότητα, μόλις το 1% της συνολικής βιομάζας, ενώ σπάροι και σαργοί ήταν το σαρκοβόρο είδος με τη μεγαλύτερη παρουσία στη βιομάζα (23%).
Η τοποθεσία με τη μεγαλύτερη βιομάζα ήταν στην περιοχή του Εξωμύτη (κοντά στη Βλυχάδα), με δεύτερη την Περίσσα και, εντός της Καλντέρας, την Οία και το Ημεροβίγλι να ακολουθούν. Δεν είναι όμως τα ψάρια το μοναδικό κριτήριο. «Η περιοχή ανάμεσα στο Καμάρι και την Περίσσα εμφανίζει σχετικά υψηλή βιομάζα, ένα ωραίο δάσος του φύκους κυστόσειρα, που αποτελεί οικοσύστημα πολλών ειδών, και ποσειδωνία.
Η εναλλακτική τοποθεσία που προτείνουν οι αλιείς έχει χαμηλότερη βιομάζα ψαριών, αλλά ένα θαυμάσιο λιβάδι ποσειδωνίας. Σε κάθε περίπτωση, χρειάζονται περισσότερες μελέτες. Κατά τη γνώμη μου, και οι δύο περιοχές είναι εξίσου σημαντικές και ιδανικά θα έπρεπε να προστατευτούν», μου γράφει η δρ Γιακουμή. «Η τοποθεσία ανάμεσα στο Καμάρι και την Περίσσα είναι η πρώτη που προτείνεται, γιατί επιτυγχάνει τη χρυσή τομή ανάμεσα στη δυναμική αναγέννησης της θαλάσσιας ζωής, την ευκολία περιφρούρησης και την ώθηση στον καταδυτικό τουρισμό που θα μπορέσει να φέρει γρηγορότερα οικονομικά οφέλη», εξηγεί ο Κουστό. «Εχεις καταδυτικά κέντρα, ναυαγοσώστες, ορατότητα από την ακτή και τους οικισμούς, συχνή διέλευση θαλάσσιων ταξί και τουριστικών σκαφών, που καθιστούν εξαιρετικά δύσκολο να μπει κάποιος να ψαρέψει παράνομα. Αν αυτά συνδυαστούν με θερμικές κάμερες που θα παρακολουθούνται από κάποιον φύλακα τις νύχτες ή τη χειμερινή περίοδο, τότε ο έλεγχος διευκολύνεται».
|
--> ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΧΑΡΤΗ
Πηγή: Περιοδικό «Κ»
Εγγραφή σε:
Σχόλια ανάρτησης (Atom)
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου